In memoriam

Besef je dat je in je leven waarschijnlijk meer vergeten bent dan dat je hebt onthouden?

Ik weet nog dat de juf op de peuterschool tegen de andere kant van de houten muur sloeg, nadat we er blokken zo hoog mogelijk tegen opgestapeld hadden. Als de stapels omvielen en de blokken door de ruimte verspreid werden, sprongen we juichend op en neer. Ik was toen drie. Ik weet nog dat ik op de kleuterschool kwam op mijn vierde verjaardag en daar de kindjes zag die ik al een tijd had gemist op de peuterschool. ‘Oh, dáár zijn ze gebleven’ dacht ik. Zij waren eerder vier geworden dan ik. Ik weet zelfs nog dat Dick de Leeuw een van hen was. Hij woonde om de hoek in een huis met een grote bijkeuken waar ik wel eens gespeeld heb. Als je lang genoeg nadenkt, komen er details naar voren in zulke grote getalen dat je zou kunnen denken dat je je erg veel herinnert, maar probeer me eens te vertellen wat je op de derde dag van de vorige maand op je brood had en je zult beseffen dat ik gelijk hebt. Je vergeet meer dan je onthoudt.

Tegelijkertijd zou je uit bovenstaand verhaaltje kunnen concluderen dat je meer onthoudt dan je denkt. Ga eens terug naar je lagere schooltijd en denk aan de leraren daar. Zie je ze voor je? Wat deden ze? met wie was je? Hoe zag het er daar uit? Hoe rook het? Ben je wel eens in een ruimte geweest op je lagere school waar je anders nooit kwam? Ik ben eens een hele ochtend (onterecht, ik was onschuldig) in een kamertje gezet met schappen rondom waar knutselspullen op lagen. Het was er muf en er was niets te doen. Ik begreep wel dat ik niet geacht werd te gaan knutselen, dus ik bleef stuurs zitten met mijn armen over elkaar, maar mijn god, wat duurde dat lang. Vlak voor de middagpauze kwam de meester me halen en ik meende aan hem te merken dat hij me vergeten was. Ik hoefde geen strafwerk te maken of na te blijven en ’s middags was alles weer normaal.

Als je meer onthoudt dan je denkt en meer vergeet dan je onthoudt, vergeet je dan minder dan je denkt? Ik denk niet dat dat zo is en uit de combinatie van de eerste twee beweringen volgt ook niet automatisch de derde. Ik denk dat we zowel hoeveel-we-onthouden, als hoeveel-we-vergeten onderschatten. Ons denken over dit onderwerp, hoeveel je onthoud en hoeveel je vergeet, wordt vertroebeld door de waarde die we aan specifieke herinneringen toekennen. Dingen die nu nog steeds heel belangrijk voor ons zijn, je ontmaagding, je eerste echte verliefdheid, de geboorte van je kinderen, de dood van geliefden, herinner je je met een scherpte die genoeg doet aan het belang er van. Als dat niet zo is voel je je daar rot bij, maar dingen die er totaal niet toe doen en die je ondanks dat haarscherp bijstaan, brengen je in verwarring. Hans Dorresteijn heeft ooit een schattig liedje geschreven over een kruispunt in België, ergens in een anoniem grijs dorpje. Soms denkt hij er aan en hij weet niet waarom. De meest typerende zin in het liedje is voor mij dit: ik was daar met Joop of met Henk. Het kruispunt is in zijn geheugen gegrift, maar de omstandigheden waaronder hij daar was, zijn vergeten.

Ik denk dat ik veel vergeet, omdat ik besef veel niet meer te weten van wat er in de afgelopen jaren is gebeurd, hoewel die dingen op dat moment belangrijk voor met waren. Ook denk ik dat ik veel vergeet omdat ik soms iets herinner wat totaal geen enkele waarde heeft, wat me doet beseffen dat er ontelbaar veel van die dingen zijn die ik me in tegenstelling tot dat ene ding niet herinner. Als ik echter terugdenk aan gebeurtenissen van vroeger, komen er details tevoorschijn, die ik nooit gedacht had nog te herinneren en als ik me de dingen voor de geest haal die ik belangrijk vind, voel ik haarscherp wat ik toen voelde en krijg ik het gevoel dat ik alles nog weet. Verwarrend, is het niet?

Wat nu als ik je vertelde dat ik denk dat herinneringen niet bestaan? Alles wat je je denkt te herinneren is een illusie. Je herinnert je niet hoe het was, wat er gebeurde of hoe dat voelde. Je herinnert je uitsluitend hoe je toen verkoos het op te slaan en hoe je geest sindsdien die opgeslagen gegevens vervormde om je huidige staat van zijn te accommoderen. Beelden, geluiden, gevoelens, alles is onderhevig aan interpretatie. Alles veranderd en is vloeibaar. Zelfs wat je wel en wat je niet herinnert veranderd. Als een herinnering geen handvat meer heeft om hem in het hier en nu naar boven te halen, is hij weg  en onvindbaar, maar als er in het hier en nu iets gebeurd wat lijkt op iets van vroeger kan een oude herinnering plots een handvat krijgen waardoor je het weer weet. Je geheugen is geen prentenboek. Het is een film en je huidige staat van zijn is de projector. Je kan alleen zien wat de projector kan projecteren. Alleen geur lijkt zich enigszins aan deze dwingende hier en nu toestand te onttrekken, maar de momenten dat je een geur van vroeger kunt ruiken zijn schaars. Daarbuiten blijft het een gok wat er klopt van je herinneringen. Het enige dat een feit lijkt te zijn, is dat hoeveel je je ook denkt te herinneren en hoe zeker je ook weet dat je het je juist herinnert, er altijd nog veel meer is dat je vergeten bent en dat wat er werkelijk gebeurd is in je verleden en ligt begraven onder je heden. Memori in memoriam.

Overigens, kijk hier eens: https://www.boekscout.nl/shop2/boek/9789465092102